بررسی علل مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرها

دسته: حقوق
بازدید: 27 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 57 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 57

بررسی علل مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرهادر57صفحه در قالب فایل ورد قابل ویرایش

قیمت فایل فقط 6,900 تومان

بررسی علل مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرها

مقدمه:

تحقیق حاضر سعی دارد كه در 2 بعد جداگانه برخی از علل مهاجرت نیروی كار در ایران را مورد بررسی قرار دهد. اگر بخواهیم عوامل اصلی مهاجرت را بطور كلی مورد تقسیم‌بندی قرار دهیم می‌توانیم دو دسته از عوامل را مؤثر بدانیم. گروه اول را عوامل فشار(Push  Factors) می‌نامند كه شامل غیراقتصادی شدن فعالیتهای كشاورزی، توزیع ناعادلانه زمین، رشد جمعیت و ثابت ماندن بازده تولید در بخش كشاورزی است.

گروه دوم به عوامل كششی یا جذب(Pull  Factors) موسومند كه شامل دوگانگی منطقه‌ای و نخصیص بیشتر منابع در بخشهای شهری(خدمات و صنعت) و بهتر بودن سطح زندگی در مناطق شهری است. به منظور تجزیه وتحلیل تأثیر این 2 دسته از عوامل از شاخصهای درآمدهای انتظاری در شهر از مدل هریس- تودارو استفاده می‌شود.

در بحث‌های تئوریك و نظری به این نتیجه می‌رسیم كه نمی‌توان دیوار بلندی بین عوامل كشش و جذب ترسیم كرد. چون نوعی ارتباط متقابل بین این 2 دسته از عوامل وجود دارد. به عقیدة آنها آنچه كه واقعاَ‌ مهاجرت نیروی كار را تسریع می‌كند همان دوگانگی منطقه‌ای است. این 2 معتقدند كه مهاجرت در هر منطقه‌ای امری طبیعی است چون نوعی توالی در رشد بخشها وجود دارد و خودبه‌خود و به مرور زمان با جایگزین شدن عوامل تولیدی بجای یكدیگر سهم نیروی كار در بخش كشاورزی در اشتغال كل كاهش می‌یابد و سهم بخش صنعت و خدمات افزایش می‌یابد.

اما آنچه كه كشورهای در حال توسعه را از كشورهای پیشرفته متمایز می‌سازد ناهمگونی در مهاجرت نیروی كار است. بطوری كه در این كشورها محدود بودن امكانات تولید از یك طرف و محدود بودن ارتباطهای بخش كشاورزی با سایر بخشهای اقتصاد از طرف دیگر موجب می‌شود تا این كشورها تلاش بیشتری در جهت گسترش بخش صنعت شهری از خود نشان بدهند.

این 2 گروه از عوامل اقتصادی همراه با عوامل غیراقتصادی مانند روابط و شیوه تولید، سازمان اجتماعی تولید و غیره موجب‌ می‌شوند تا از اهمیت بخش كشاورزی در جریان توسعه كاسته شود و نقش پیشتاز به بخشهای شهری واگذار شود به ویژه آنكه بخش عمده‌ای از تولیدات در بخش كشاورزی را كالاهای مصرفی تشكیل می‌دهند كه هر چند دارای ارتباطهای پسین گسترده‌ای هستند لیكن ارتباطهای پیشین آنها بسیار محدود و مشخص است.

در این حالت بخش پیشتاز اقتصاد بخش صنعت خواهد بود تا از یك طرف به عنوان ستون اصلی و رشد عمل كند و از طرف دیگر از طریق تولید محصولات صنعتی مورد استفاده در بخش كشاورزی مانند تراكتور- پمپ آب- كمباین- كود- سم و غیره بخش كشاورزی را به جلو بكشد.

بدین ترتیب بخش كشاورزی در مراحل اولیه توسعه اقتصادی قربانی جریان توسعه است و برای بهبود باید انتظاری طولانی بكشد كه این خود یكی از دلایل اصلی مهاجرت نیروی كار از روستاها به مناطق و مراكز شهری می‌باشد.

در تحقیق حاضر ابتدا بطور مجزا دوگانگی منطقه‌ای به عنوان عامل جذب و فشار مورد بررسی قرار گرفته است كه مشخص شود تا چه حد تفاوت در نرخهای رشد منطقه‌ای و نابرابری در رابطة مبادلة بین محصولات كشاورزی و صنعتی بر مهاجرت تأثیر داشته است و در نهایت در قسمت سوم نتیجه‌گیری و پیشنهادات ارائه خواهد شد.

البته لازم به تذكر است كه برخلاف گذشته كه مهاجرت نیروی كار روستایی به دلیل تامین نیروی انسانی مراكز شهری از نظر اقتصاددانان مطلوب تلقی می‌شد ولی امروزه مهاجرت به عنوان عامل عمده‌ای كه پدیدة عمومی و فراگیر نیروی كار مازاد شهری را دامن می‌زند و مشكلات جدی بی‌كاری شهری را وخیم‌تر می‌كند مورد توجه قرار می‌گیرد. این مشكلات بواسطة عدم توازن ساختاری و اقتصادی بین مناطق شهری و روستایی بوجود آمده است.

بیان مسئله:

عوامل دفع كننده جمعیت كه در شهرهای كوچك و روستاهای كشورمان از دیرباز خیل نیروی كار را به مراكز شهرهای بزرگ رانده است عبارتنداز:

1-              الگوی مالكیت نادرست زمین

2-              پایین بودن سطح درآمد روستایی

3-              عدم وجود امكانات رفاهی(خدماتی- بهداشتی- آموزشی)

4-              عدم وجود امكانات بازاریابی

5-              بالا بودن هزینه تولید

در كنار این عوامل، عوامل جذب كننده شهری را داریم كه در واقع همواره نیروی كار و جمعیت را در ایران بر سر دو راهی قرار می‌دهد.

این عوامل اگرچه از دیرباز به عنوان عامل جاذب در ایجاد پدیدة مهاجرت نقش اساسی داشته است ولی در 2 دهة اخیر عوامل فشار مهمترین عامل در مهاجرت روستائیان بوده‌اند از این جمله می‌توان توزیع غیراقتصادی زمین و عدم حمایت از روستائیان خرده‌پا را نام برد. از سال 1353 به بعد به علت افزایش ناگهانی درآمد نفت و تعدیل در برنامة عمرانی پنجم به طرف حمایت هرچه بیشتر از بخشهای شهری و افزایش دستمزدها و جاذبه‌های شهری به عنوان عوامل كشش و جذب سیل مهاجرت روستائیان به شهرها را بیش از پیش شدت بخشید كه از میان این 2 گروه عوامل، عوامل جذب تأثیر عمیق‌تری بر مهاجرت نیروی كار داشت.

به عبارتی از دهة 50 كه قیمت نفت بصورت ناگهانی افزایش یافت عوامل جاذب شهری بیش از پیش تصمیم مهاجرت را بر ماندن در روستاها غالب كردچرا كه افزایش قیمت نفت ارز مورد نیاز صنایع و بخش خدمات را سریعاَ تأمین كرد. از طرفی گسترش فعالیتهای صنعتی( در قالب صنایع مونتاژ) و خدماتی در شهرهای بزرگ و رونق كاذب، خود‌ به خود دستمزد نیروی كار شهری را افزایش دادافزایش دستمزد نیروی كار و بدنبال آن افزایش درآمد نیروی‌كار نیز تقاضا برای انواع كالاهای مصرفی وارداتی را افزایش داد. این تقاضا نیز از طریق ورود انواع كالاهای وارداتی پاسخ داده شد.

اكنون فرضیه‌ای كه در این ارتباط می‌تواند مطرح شود این است كه افزایش درآمد شهری و عمیق‌تر شدن شكاف آن با درآمد روستائی عامل اصلی مهاجرت جمیعت بخصوص نیروی كار می‌تواند باشد.

بطورخلاصه می‌توان گفت: مهاجرت از روستاها به مناطق  شهری تا حدود دهه قبل در متون مربوط به توسعه اقتصادی بعنوان پدیده‌ای مطلوب تلقی می‌شد مهاجرت داخلی سریع فرآیند مطلوبی به نظر می‌رسید كه طی آن مازاد نیروی روستائی بتدریج از بخش كشاورزی سنتی گرفته می‌شد و برای ایجاد نیروی كار ارزان مجتمع‌های صنعتی رو به رشد بكار می‌رفت این فرآیند از نظر اجتماعی مفید محسوب می‌شد زیرا منابع انسانی را از مناطقی كه غالباَ محصول نهائی اجتماعی آن صفر تلقی می‌گردید به مناطقی انتقال می‌داد كه نه تنها محصول نهائی آن مثبت بود بلكه درنتیجه انباشت سرمایه و پیشرفت تكنولوژی به سرعت هم رشد می‌كرد.

در نهایت می‌توان گفت تا تأثیر نسبی سیاستهای اقتصادی متفاوت بر ماهیت – خصوصیت و حجم مهاجرت بصورت كمی تعیین می‌شود و عواملی كه بر تصمیم شخص در مهاجرت در مناطق مختلف اثری می‌گذارد روشن نگردد قادر به تنظیم سیاستهائی كه بطور مؤثر با مشكل دوگانه رشد سریع جمعیت شهرها و افزایش حاشیه‌گرائی شهری مواجه است نخواهیم بود.

هدف كلی:

بررسی علل مهاجرت نیروی كار از روستاها به شهرها در ایران

اهداف جزئی:

1- تعیین ارتباط بین درآمد روستائی و مهاجرت نیروی كار روستائی

2- تعیین ارتباط بین عدم وجود امكانات رفاهی( خدماتی- بهداشتی- آموزشی) در مناطق روستائی و مهاجرت نیروی كار روستائی به شهرها

3- تعیین ارتباط بین عوامل جاذب شهری و مهاجرت نیروی كار روستائی

4- تعیین ارتباط بین تمركز بخشهای صنعتی در شهرها و مهاجرت نیروی كار روستائی

متغیر وابسته:  مهاجرت نیروی كار روستائی

متغیر مستقل: عواملی كه باعث مهاجرت می‌شود مثل: كمبود درآمد روستائی – كمبود امكانات رفاهی از قبیل خدمات آموزشی- درمانی و رفاهی

فرضیات:

1-            بین دوگانگی منطقه‌ای و مهاجرت نیروی كار روستائی ارتباط وجود دارد.

2-      بین عدم وجود امكانات رفاهی( آموزشی- خدماتی- درمانی) در مناطق روستائی و مهاجرت نیروی كار روستائی ارتباط وجود دارد.

3-            شكاف درآمد شهری و روستائی عاملی در جهت مهاجرت نیروی كار می‌باشد.

4-            بین عوامل جاذب شهری و مهاجرت نیروی كار روستائی رابطه وجود دارد.

5-            تمركز بخشهای صنعتی در شهرها می‌تواند عاملی در جهت مهاجرت نیروی كار باشد.

جامعة آماری :

جامعه آماری این تحقیق 1850 نفر از برادران ساكن یكی از روستاهای شمال غرب كشور می باشد كه طی سالهای 1365-1375 به تهران مهاجرت كرده اند .

نمونه و شیوه نمونه گیری :

در این تحقیق فقط مردان مهاجر مورد نظر قرار گرفته اند چون به نوعی تعیین سیاستهای زندگی بر عهده آنهاست و خانواده آنها نیز به نوعی در این گونه موارد دنباله‌رو آنها می باشد . چون معمولآً در جامع روستایی تصمیم گیری های اصلی و راهبردی خانواده به عهدة مردان می باشد كه تصمیم گیری راجع به مهاجرت هم یكی از اصلی ترین تصمیمات زندگی یك خانواده می باشد .

ابزار و روشهای جمع آوری اطلاعات :

روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق استفاده از پرسشنامه با سوالات بسته می باشد . از آنجا كه جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه یكی از مراحل پراهمیت است و موفقیت یا عدم موفقیت در تقسیم وتحقیق تا حد زیادی به آن وابسته است .

روش تحقیق :

یكی از بهترین روشهای درجه بندی مناطق از لحاظ توسعه یافتگی است . این روش برای طبقه بندی های مختلف در علوم استفاده می شود . نوع خاصی از این آنالیز، تاكسونومی عددی است . 

تعاریف:

تعریف منطقه:

از واژه منطقه تعاریف  برداشتهای مختلفی ارائه شده است در این قسمت انتدا پاره‌ای از این تعاریف را می‌آوریم و سپس یك جمع‌بندی از آن را ارائه خواهیم داد.

برات آلبگین معتقد است كه در اقتصادهای برنامه‌‌ریزی شده اندازه منطقه به درجه رشد كارآئی كل اقتصاد آن بستگی دارد بر حسب این تعریف معیار تقسیم‌بندی مناطق درجه كارآئی اقتصادی است.

آر- پی مسیرا در تعریف منطقه آورده است:

مجموعه‌ای از زمین- آب- هوا- گیاه- حیوان و انسان كه در فضای معینی در ارتباط با هم بخش معینی از سطح كره زمین را تشكیل می‌دهند منطقه نامیده می‌شود.(1)

آرتورلیوچی معتقد است:

منطقه عبارت است از ناحیه یا نواحی جغرافیائی كه مردم در سطح تمدن معینی برای تحقق آرزوهای خود و دستیابی به منابع مادی بدان احتیاج دارند.(2)

استانبری می‌گوید:

مناطق جغرافیائی را می‌توان بصورت نواحی محصور در مختصات طبیعی خاص یا نواحی دارای خصوصیات مشابه توصیف كرد كه درون آن وابستگی متقابل بیشتری نسبت به روابط آن با خارج وجود دارد. بنابراین ناحیه طبیعی ناحیه‌ای است كه مردم آن از طریق وابستگی‌های متقابل ناشی از منافع و علائق مشترك با هم پیوند دارند.(3)  عده‌ای منطقه را براساس چهار ویژگی زیر تعریف می‌كنند:

1- توزیع دارائی      2- ساخت سازمانی    3- نهادها      4- روابط اجتماعی

بانك جهانی نیز در گزارشی منطقه را چنین تعریف می‌كند:

تمام نواحی كه از نظر ویژگیهای قومی- نژادی- دینی- مذهبی- فرهنگی- تاریخی- و سنتها همگن باشد تشكیل یك منطقه را خواهد داد.

جی- آر- میو می‌نوسید بطورر سنتی سه روش برای تعریف منطقه مورد استفاده قرار گرفته است:

1-            تأكید بر همگنی بعضی یا تركیبی از مشخصات اقتصادی- فیزیكی- اجتماعی و … دارد.

2-            تأكید بر قطب‌گرائی دارد كه اغلب مربوط به مناطق اطراف یك شهر مركزی می‌شود.

3-     برنامه‌ریزی و سیاستگذاری كه بطور اساسی با جنبه‌های اداری و ساختاری و تأثیر تصمیمات سیاستگذاری سرو كار دارد.

وی در ادامه می‌گوید:

عملاَ تعریف منطقه تركیبی از این سه تعریف بخصوص كمبود آمار و داده‌ها می‌تواند تعریفی را كه از تعریف ایده‌آل به دور است در بسیاری از موارد به ما تحمیل كند.

آنچه از تعاریف و نظرات فوق برمی‌آید این است كه:

1-     منطقه ممكن است بر اساس عوامل سیاسی- فرهنگی- تاریخی- قومی- نژادی- و دینی تعریف شود.

2-     منطقه ممكن است بر اساس بخشهای اقتصادی و بافت هر كدام تعریف شود.

3-     منطقه ممكن است بر اساس ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی هر كدام تعریف شود.

4-     منطقه ممكن است بر اساس حوزه آبریز تعریف شود.

5-     منطقه ممكن است بر اساس نوع فعالیتهای اقتصادی و درجه پیشرفت تعریف شود.

6-      منطقه ممكن است بر اساس ارزشهای حاكم تقسیم‌بندی و تعربف شود.

به قول والتر‌یسارد:

هر تعریفی از منطقه یا شهر بستگی به مسئله خاصی دارد كه ما با آن سرو كار داریم.

تعریف دوگانگی منطقه‌ای:

دررابطه با دوگانگی منطقه‌ای نیز همانند سایر واژه‌ها تعاریف مختلفی ارائه شده است مثلاَ هیرشمن می‌گوید: وضعیتی كه در یك كشور یكی دو شهر مدرن با بهترین معماریها دركنار روستاهای تخریبی با سنتهای كهنه داشته‌ باشیم دلالت بر دوگانگی منطقه‌ای دارد.

اما آنچه در این تحقیق تحت عنوان دوگانگی منطقه‌ای خواهیم آورد عبارتست از وجود یك ساختار اقتصادی اجتماعی مشخص در یك كشور همراه با ناهماهنگی و عدم توازن در رشد تولید- شیوه تولید- روابط تولید- و امكانات تولید درنواحی مختلف كه از دوگانگی منطقه‌ای حكایت می‌كند.

بطوریكه عوامل مذكور در مجموع موجب اختلال در تخصیص منابع- انتقال منابع و به هرز روی منابع می‌شود و در یك روند بلند مدت شكاف بین منطقه عقب افتاده و پیشرفته با پتانسیلهای رشد بیشتر و ژرف‌تر می‌گردد.

معیارهای تعیین دوگانگی:

دوگانگی اقتصادی و تفاوتهای منطقه‌ای در هر ناحیه بر حسب درجات توسعه‌یافتگی  و توسعه‌نیافتگی مناطق اندازه‌گیری می‌شود.

اكنون بر اساس اینكه تعریف هر فرد از توسعه چه باشد و چه زمینه‌هایی را محور توسعه بداند معیارهایی را برای محاسبه درجه دوگانگی منطقه‌ای در نظر می‌گیریم. عده‌ای ممكن است در كشور یا استانی كشاورزی را محور توسعه اقتصادی بدانند بر این مبنا هم خود را بر تخمین- برآورد- محاسبه معیارهای كشاورزی از جمله:

ارزش افزوده بخش- شاغلین – سطح زیركشت- متوسط دستمزد كارگر كشاورز – بازدهی هر هكتار مجموع میزان وامهای پرداختی و بودجه تخصیص یافته به بخش – تعداد واحدهای مكانیزه درصد كشت آبی و مواردی از این قبیل می‌گذارد.

ممكن است كسی توسعه را چنین تعریف كند:

» توسعه عبارت است از تغییر مبانی علمی- فنی تولید(1)«

براین اساس معیارهایی كه می‌توان برشمرد عبارتند از:

كارگاههای بزرگ صنعتی- نیروی الكتریسیته مصرفی به وسیله صنایع بزرگ- نسبت سرمایه به كار در فرآیند تولید ارزش افزوده صنعتی- سرانه تشكیل سرمایه به كاردر فرآیند تولید- سطح تحصیلات پرسنل واحد صنعتی- تعداد مراكز تحقیق و توسعه- تعداد دانشجویان رشته‌های فنی- نحوه عملكرد واحدهای آموزشی ضمن خدمت. مورد دیگر اینكه توسعه را مترادف با رفاه بدانیم و توسعه یافتگی را با معیارهای رفاهی اندازه‌گیری كنیم در اینصورت معیارهای مورد بررسی عبارتنداز:

معیارهای تحصیلات- بهداشت- امكانات زندگی كه هركدام از این معیارها را می‌توان بوسیله شاخصهای كمی مورد بحث قرار داد.

مثلاَ معیارهای تحصیلات شامل ظرفیت دانشگاهها و مدارس- تعداد دانش آموزان و دانش‌جویان در سطوح مختلف نسبت معلم به شاگرد- درصد پوشش تحصیلی برای مقاطع مختلف و … می‌باشد.

معیارهای بهداشتی عبارتند از: تعداد پزشك- تعداد دندانپزشك –تخت بیمارستان – آزمایشگاهها و كلینیكهای بهداشتی- نسبت موالید با حضور پرسنل متخصص به كل

موالید- تعداد پرستارها- تعداد بیمارستانها و…. می‌باشد.

معیارهای امكانات زندگی را هم می‌توان با شاخصهای زیر بررسی كرد.

تعداد سرانه اتاق- درصدی از واحدهای مسكونی كه آب دارند- در صد واحدهای مسكونی كه برق – تلفن و حمام دارند و….

هلمرز معتقد است

وقتی اصطلاح توسعه اقتصادی را به زبان می‌آوریم معمولاَ چهار جریان مجزا و در عین حال مربوط به هم را در نظر می‌گیریم كه عبارتنداز:

1-در زمینه تكنولوژی جامعه در حال توسعه، جامعه‌ای است كه از وضع ساده و قدیمی تكنیك به طرف كاربرد دانش علمی پیش می‌رود.

2-در زمینه كشاورزی جامعه در حال توسعه جامعه‌ای است كه از زراعت در حد معشیت به طرف تولید محصولات كشاورزی برای تجارت پیش می‌رود.

3-در زمینه صنعت جامعه در حال توسعه در حال استحاله است كه از وضعی كه در آن استفاده از بازوی انسان و نیروی حیوان می‌شده است به جانب صنعت یعنی استفاده از كارگران مزدبگیر در كنار ماشینهایی كه با سوخت به حركت در می‌آیند و محصولاتی تولید می‌كنند كه در خارج از مركز تولید به فروش می‌رسند.

4-از نظر بوم شناسی جامعه در حال توسعه از دهات و مزارع به طرف شهرها و

اجتماعات شهری در حال حركت است.

براساس تعریف فوق محقق برای محاسبة درجة توسعه‌یافتگی مجبور است كه تمام شاخصهای كشاورزی- صنعتی- تكنولوژیكی و معیارهای اجتماعی و فرهنگی را محاسبه نماید.

---

این متن فقط قسمتی از بررسی علل مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرها می باشد

جهت دریافت کل متن ، لطفا آن را خریداری نمایید

قیمت فایل فقط 6,900 تومان

برچسب ها : بررسی علل مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرها , بررسی , علل مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرها , مهاجرت , دانلود