مفهوم بازار و كاركردهای آن

دسته: اقتصاد
بازدید: 24 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 30 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 46

مقاله کامل مفهوم بازار و كاركردهای آن در 46 صفحه word قابل ویرایش با فرمت doc

قیمت فایل فقط 4,000 تومان

مفهوم بازار و كاركردهای آن در 46 صفحه word  قابل ویرایش با فرمت doc

 فهرست مطالب

فصل اول
۱-تعریف واژة بازار 
۲-بازار در دوران اسلامی 
۳-نقش و کارکرد اجتماعی بازار 
۴-نحوة نام گذاری بازارها 
فصل دوم 
برخی از ویژگی های کارکردی 
۱-انواع بازار از لحاظ کارکردی 
فصل سوم 
برخی از خصوصیات شهری 
فصل چهارم 
عناصر و فضاهای بازار 
۱-عناصر و فضاهای شهری و ارتباطی 
۲-عناصر و فضاهای معماری بازار 
فصل پنجم
برخی از ویژگی های معماری بازار
۱-شکل بازار:
۲-پوشش بازار
۳-برخی از خصوصیات راسته بازار

تعریف واژة بازار

بازار به معنی محل خرید و فروش و عرضه كالاست. واژة بازار بسیار كهن است و در برخی از  زبان ها كهن ایرانی وجود داشته است. بازار در فارسی میانه به صورت وازار و با تركیب هایی مانند وازارگ ( بازاری) و وازارگان (بازرگان) به كار می رفته، و در پارتی به صورت واژار مورد استفاده قرار گرفته است. این واژة ایرانی به زبان برخی از سرزمین های كه با ایران تبادلت بازرگانی داشتند مانند سرزمین های عربی، تركی، عثمانی و برخی از كشورهای اروپایی، راه یافته است.

دهخدا اظهار داشته كه بازار از واژة پهلوی واكار اخذ شده است. واژة فرانسوی بازار از پرتغالی گرفته شده و آنان این واژه را از ایرانیان گرفته اند. در زبان فارسی بازار به عنوان اسم مكان به معنی محل خرید و فروش كالاست و با وجود آن كه این واژه امروزه بیشتر دربارة بازارهای دائمی، اصلی و قدیمی شهرهای كهن و تاریخی به كار می رود، در گذشته گاه به صورت ساده و گاه با پیشوند یا پسوندهایی به معنی مكان خرید و فروش به طور مطلق بوده است. واژة بازار در ادبیات فارسی مفهومی وسیع و گسترده دارد و به معی محل شلوغ و پر ازدحام، اعتبار و اهمیت اشخاص و غیره به كار می رفته است.

بازار در دوران اسلامی

شهرنشینی در دوران اسلامی گسترش یافت و بسیاری از شهرهای كوچك قدیمیتوسته یافتند و شماری شهر جدید در برخی از نواحی كشور به ویژه در نواحی مرزی یا ارتباطی ساخته شد. در بعضی از شهرهای جدید مانند كوفه و بصره فضایی باز برای بازار در نظر گرفتند كه فروشندگان و كسبه ابتدای روز به آنجا می رفتند و بساط خود را در هر جا كه می یافتند پهن می كردند و تا هنگام شب می توانستند در آنجا باشند. به عبارت دیگر فضایی به صورت بازارگاه در نظر گرفته  می شد كه جای ثابتی برای افراد وجود نداشت، اما به تدریج و پس از گسترش یافتن این شهرها، كم كم فضاهایی به صورت دكان های ساخته شده در بازار بنا گردید و بازاری دائمی در بخشی از شهر شكل گرفت.

بر پایة اطلاعات موجود درمنابع تاریخی، از اواخر قرن اول هجری به بعد در بسیاری از شهرهای جدید و كما بیش همه شهرهای قدیمی بازارهایی دائمی با فضاهای ساخته شده وجود داشت. در این نوع بازارها هرصنف در بخشی از راستة اصلی یا در یكی از راسته های فرعی جای داشت و هر نوع كالا در محل معینی عرضه می شد. هنگامی كه حجج در سال 85 هـ ق شهر واسط را می ساخت، برای هر صنف در بازار راستة جداگانه ای در نظر گرفت. البته پیشینة راسته های تخصصی در بازار و استقرار پیشه وران هر صنف در كنار یكدیگر چه در ایران و چه در عربستان به پیش از اسلام می رسد.

قرن اول هجری، دوره ای درخشان در توسعة بازارهای شهری در ایران به شمار نمیآید، زیرا هیچ حكومت ایرانی قدرتمندی شكل نگرفته بود كه بتواند اركان زندگی و ساختار شهری را به نحوی مطلوب گسترش دهد. اما از قرن سوم به بعد به تدریج با روی كار آمدن حكومت های ایرانی و محلی برای ادارة كشور، فعالیت های اقتصادی و در پی آن توسعه و عمران شهری به صورت قابل ملاحظه ای رونق یافت. طاهریان، دیلمیان و سامانیان از نخستین حكومت های ایرانی بودند كه اقدام هایی مؤثر برای پیشرفت كشور انجام دادند. در دورة غزنویان و سلجوقیان نیز به سبب وجود حكومت های مقتدر اقتصاد ملی شكوفا شد و فرهنگ و هنر ایرانی بیش از بیش مورد توجه قرار گرفت. در منابع تاریخی مربوط به قرن های چهارم تا ششم قمری مانند حدود العالم من المشرق الی المغرب، صوره الارض، المسالك و الممالك، تاریخ بخارا، راحه الصدور و آیه السرور، سفرنامه ناصر خسرو، مطالب فراوانی دربارة افزایش تولید انواع صنایع دستی در شهرها و حتی برخی از روستاهای بزرگ افزایش تولید انواع صنایع دستی در شهرها و حتی برخی از روستاهای بزرگ و صادرات آن به شهرهای كشورهای دیگر وجود دارد. برای مثال پارچه های كتانی كازرونی چنان شهرت داشت كه تا مناطق دور دست جهان اسلام گاه تا ده دست خرید و فروش می شد بدون آنكه بسته های آن را باز كنند و تنها مهر و نشان كارگاه های كازرون كافی بود. همچنین  گفته اند در شهر كوچك تون در قرن پنجم چهار صد كارگاه زیلو بافی وجود داشت.

بازارهای شهرهای بزرگ در این دوره بسیار توسعه یافتند. ناصر خسرو در هنگام سفر به اصفهان در قرن پنجم گفته است كه در بخشی از بازار اصفهان، دویست طرف برای تبدیل پول یا پرداخت برای حضور داشتند و در بصره نیز صرافان نقشی مهمی در اقتصاد شهر ایفا می كردند.

در قرن هفتم در پی حمله مغول بسیاری از شهرها ویران شد و اقتصاد كشور دچار انحطاط شد. در دورة ایلخانان، با تدابیر برخی از وزرا و اندیشمندان ایرانی مانند خواجه رشید الدین فضل الله، اصلاحاتی در زمین های اقتصادی و اجتماعی صورت گرفت. خواجه رشیدالدین شهری كوچك به نام ربع رشیدی در نزدیكی تبریز ساخت كه سی هزار خانه، هزار و پانصد دكان، بیست و چهار كاروانسرا، شماری مسجد، مدرسه، حمام، كارگاه رنگرزی، دارالضرب و كارگاه كاغذ سازی داشت.

 در دورة تیموریان اقداماتی عمرانی در برخی نواحی كشور به ویژه نواحی شرقی صورت گرفت و بازارهای شهرهایی مانند سمرقند، بخارا، مرو، هرات و مشهد و بعضی از دیگر شهرهای بزرگ كشور گسترش یافتند و بناهای بیشماری شامل كاروانسراها.مسد و مدرسه در كنار آنها ساخته شد.

امنیت ایجاد شده در دورة صفویه و توسعة روابط خارجی ایران موجب گسترش بازرگانی خارجی و در نتیجه رونق تولید انواع محصولات شد. رونق داد و ستد داخلی و خارجی به رشد شهرنشینی و توسعة شهرها منجر شد و بازارهای شهرهای بزرگ ماند اصفهان، تبریز، مشهد، قزوین ساخته شد و شماری كاروانسرا در كنار هر كدام از بازارها برپا شد. شاه عباس اول دستور داد در سال 1011 میدان امان ( نقش جهان) و مسجد جامعی در جبهة جنوبی آن ساخته شود. سپس چند راسته بازار و شماری كاروانسرا در جبهة شمالی و پیرامون میدان ساخته شد. شاردن شمار كاروانسراهای اصفهان را در دورة صفویه هزار و هشتصد و دو باب ذكر كرده است كه احتمالاً باید این رقم را شامل برخی از انواع دیگر فضاهای تجاری نیز دانست.

تبریز پس از اصفهان مهم ترین شهر كشور در دورة صفویه بود. اولیا چلبی در سال 1050 در زمان شاه صفی به شهر تبریز  مسافرت كرده بود، شمار دكان های شهر را حدود هفت هزار باب، و كاروانسراها و خان ها را حدود دویست و هفتاد باب اظهار داشته است.

 پس از صفویه اقدام های چندان مهمی در زمینة توسعة فضاهای شهری و بازارها صورت نگرفت و تنها در دورة كریم خان زند فعالیت های عمرانی مهی در شیراز انجام شد. در زمان كریم خان و به فرمان او بازاری بزرگ طراحی شده و تعدادی كاروانسرا در شیراز ساخته شد كه اكنون از بناهای تاریخی ارزشمند آن شهر به شمار می آیند.

در دورة قاجار تهران به عنوان پایتخت كشور به سرعت توسعه یافت و بازار اصلی شهر كه از دوره صفویه شكل گرفته بود، در امتداد محورهای عمده شهر كه به دروازه های اصلی منتهی می شد، گسترش یافت و راسته ها و كاروانسراهای متعددی ساخته و به آن افزوده شد. همچنین مسجد جامع جدیدی در دورة فتحعلی شاه در مجموعه بازار بنا گردید. در این دوره اقدامات عمرانی اندكی در برخی از شهرهای بزرگ صورت گرفت و بازارهای اقدامات عمرانی اندكی در برخی از شهرهای بزرگ صورت گرفت و بازارهای این گونه شهرها توسعه ای معمول و متناسب با افزایش جمعیت شهر داشتند.

دو تحول مهم اقتصادی و یك تحول مهم شهری در دورة قاجار رخ داد كه در روند توسعة بازارها تأثیر بسزایی بر جای گذاشت. نخست آن كه مبادلات اقتصادی بین ایران و سایر كشورها به ویژه روسیه و كشورهای اروپایی در دورة قاجار منجر به ورود برخی از كالاهای خارجی به بازارهای ایران شد و در برخی از زمینه ها به تولید محصولات ایرانی آسیب وارد شد. برای مثال اوژن فلاندن از فراوانی كالاهای خارجی در تبریز و افتادن تجارت چیت و ماهوت و منسوجات ابریشمی به دست انگلیسی ها سخن گفته است. او دربارة كاشان اظهار داشته است كه شمار كارگاه ها و كارخانه های نساجی شهر به سبب ورود كالاهای انگلیسی كاهش یافته بود.

 در منابع ایرانی نیز به خسارت دیدن تولید كنندگان ایرانی در پی ورود كالاهای خارجی و تعطیل شدن برخی از مراكز تولیدی كشور اشاره شده است. صادرات بسیاری از كالاها نیز دچار بحران شد، برای نمونه اظهار شده است كه صادرات تنباكوی اصفهان از سیصد هزار كیسه به پنج هزار كیسه كاهش یافته زیرا تجارت آن به دست عده ای از بازرگانان خارجی و مسیحی افتاده بود.

تحول دوم مربوط به تأسیس و راه اندازی تعدادی كارخانه مانند كارخانه باروت كوبی. اسلحه سازی، توپ سازی، ماهوت بافی، ابریشم تابی، كاغذ سازی. بلور سازی، صابون پزی، پنبه پاك كنی، نخ ریسی و چاپخانه بود كه موقعیت شهری برخی از آنها بر تحول ساختار بازارها بی تأثیر نبود، زیرا برخی از آنها به سبب پاره ای از ملاحظات شهری، امنیتی و ارتباطی در بیرون بازار ساخته شدند و به این ترتیب نقش بازار به عنوان یگانه محور اصلی اقتصاد شهر به تدریج تضعیف شد. البته عدم حمایت حكومت از سرمایه گذاران و صنعتگران ایرانی موجب شد كه آنان نتوانند در رقابت با تولید كنندگان خارجی از پیشرفت مناسب و شایسته ای برخوردار شوند.

 تحول مهمی كه در زمینه ساختار شهری در این دوره صورت گرفت و نقش بسیار مهم و تعیین كننده ای بر تحول بازارها بر جای گذاشت مربوط به ساختن معابر و خیابان های مستقیم است. از دورة قاجار ساختن خیابان مستقیم و طراحی شده به منظور ایجاد مسیری قابل استفاده برای راندن كالسكه و برگزاری مراسم و آیین های تشریفاتی رایج شد. خیابان باب همایون و خیابان ناصر خسرو از این گونه خیابان ها بودند.

استفاده از اتومبیل و اهمیت یافتن دسترسی سواره و تغییر نحوة تقسیم بندی قطعات زمین به پیدایش و شكل گیری خیابان هایی مستقیم در نواحی جدید شهری و سپس ایجاد خیابان های مستقیم در بافت قدیمی منجر شد و ابتدا نمادهای جدید شهری، اداری و حكومتی و سپس دكان ها و فضاهای تجاری دركنار خیابان ها ساخته شد و به این ترتیب ساختار بیشتر بازارها به صورت نوعی فضای ایستا تقریباً دچار ایستایی و ركود شد و راسته ها و فضاهای تجاری به صورت پراكنده یا متمركز در كنار خیابان ها و در سراسر شهر گسترش یافت و بازارها غالباً به فضاهایی قدیمی و تاریخی تبدیل شدند و برخی از آنها كه در شهرهای بزرگ و پرجمعیت قرار دارند همچنان فعال و پویا هستند و بعضی از آنها به ویژه بازارهای شهرهای كوچك و كم جمعیت به تدریج تهی از فعالیت، فرسوده و متروك شده اند.

نقش و كاركرد اجتماعی بازار

بازار مهم ترین محور و شاهراه ارتباطی در شهرهای قدیمی بود و بیشترین آمد و شد شهروندان در آن صورت می گرفت. به عبارت دیگر بازار مهم ترین كانال ارتباطی شهر بود كه نه تنها مردم، كالاها و سرمایه ها در آن جریان می یافتند، بلكه اطلاعات، اخبار و آگهی ها نیز از طریق آن به اطلاع شهروندان می رسید، زیرا اطلاع رسانی توسط افراد و به صورت شفاهی انجام می شد و به همین دلیل بود كه وقتی حكومت می خواست خبری را به اطلاع مردم برساند، غالباً عده ای كه آنها را عموماً جارچی یا منادی می خواندند، آن خبر را ابتدا در بازار اصلی شهر جار می زدند، یعنی با صدای بلند به اطلاع مردم می رساندند. برای مثال در كتاب تاریخ بیهقی ( مربوط به قرن پنجم هجری)  دربارة نحوة انتشار یك خبر چنین آمده است:

« اعیان نیشابور چون این سخنان بشنودند، بیارامیدند و منادی ببازارها برآمد و حال باز گفتند تا مردم عامه تسكین یافتند»

این نوع اطلاع رسانی به حكومت تنها اختصاص نداشت، بلكه در موارد مهم، مردم نیز با پرداخت مبلغی به یك یا چند نفر جارچی از این روش اطلاع رسانی استفاده می كردند.

هنگامی كه شخص یا افرادی كه مورد توجه و علاقه مردم بودند به شهری وارد میشدند، ورود آنها غالباً از سمت دروازة بازار بود كه پس از عبور از بازار به عنوان مهم ترین راه ارتباطی شهر به مقصد خود می رفتند. در این مواقع مردم به استقبال می رفتند و در بازار تجمع می كردند و در برخی از موارد بازارها را می آراستند و جشن برپا می كردند. چنان كه هنگامی كه نماینده روم برای دیدن المقتدر، خلیفه عباسی، به بغداد رفت، بازارهای واقع در مسیر روم آراستند و مردم برای دیدن هیأت همراه او را در امتداد بازار تجمع كردند و فروش و كرایة دكان های آن بازار افزایش یافت. همچنین در وقت عبور شیخ ابی اسحاق شیرازی از علمای آن زمان كه به سفارت از سوی خلیفه مقتدی عباسی به نزد ملكشاه و نظام الملك می رفت، اهالی ساوه به پیشواز او رفتند و هر كدام از پیشه وران و كسبه مقداری از كالایی را كه داشتند نثار می كردند و هر چه او منع می كرد، آنان به كار خود ادامه می دادند.

در هنگام جشن های ملی و مذهبی بازاره را چراغانی و برای برپایی جشن آماده می كردند. چنان كه حداقل تا پیش از قرن پنجم هجری هر سال در ایام نوروز به مدت جدود یك ماه بازاری در كنار دروازه جور در اصفهان تشكیل می شد و در آن مراسم، آیین ها و جشن های نوروزی و برخی از انواع بازی ها و سرگرمی ها برپا می شد و مردم در آن شركت می كردند. گفته اند كه عضدالدوله در ایام جوانی در اصفهان شاهد برگزاری مراسم نوروز در آنجا بود و به آن بسیار علاقه داشت. به همین سبب در هنگامی كه به حكومت دست یافت در نیم فرسنگی شیراز، در محلی به نام سوق الامیر. شهركی ساخت كه مقدسی گفته نام آنجا كرد فنا خسرو بوده است. در آن شهرك در هر سال بازارگاه و جشنی برای خوش گذرانی و سرگرمی برپا می شد. وی دربارة این بازار چنین اظهار داشته است.

« فنا خسرو همان عضدوالدوله است كه در نیم فرسنگی شیراز نقشة شهری بریخت بزرگ همانند سرخس و نهری بزرگ برای آن از یك مرحله راه كوهستان بشكافت تا از میان شهر بگذرد و هزینة بسیار بر آن نهاد. و هنوز از زیر خانة وی روان می باشد. پس پهلوی آن را به درازای یك فرسنگ باغ ساخت و پشم ریسان و بافندگان خز و دیبا و همه بركان را بدانجا برد، كه امروز در آنجا كار می كنند. نبینی كه نامش هنوز بر آن نوشته است پس جامعی برایش بساخت و فرماندهان او نیز در آنجا خانه و باغ های خوب بساختند. پس جشنی سالانه برقرار كرد كه برای سرگرمی و فسق در آن گرد می آمدند. ولی اكنون پس از مرگ او سبك شده و بازار تهی گشته و شهر رو به ویرانی است. پادشاه و حكام هم هرگاه كسی را به كشور یا شهر خود دعوت می كردند، بازارها را می آراستند و مراسم جشن را در آنها برپا می كردند. در بسیاری از بازارها یا بازارگاه های گیلان و مازندران در هنگام سرگرم كننده و مسابقات ورزشی از جمله مسابقه كشتی گیری برپا می شد.

جهت دریافت فایل کامل مقاله مفهوم بازار و كاركردهای آن لطفا آن را خریداری نمایید

قیمت فایل فقط 4,000 تومان

برچسب ها : مفهوم بازار و كاركردهای آن , مقاله مفهوم بازار و كاركردهای آن , تحقیق مفهوم بازار و كاركردهای آن , تحقیق مفهوم بازار , مقاله كاركردهای بازار , مقاله کامل مفهوم بازار و كاركردهای آن , دانلود مقاله مفهوم بازار و كاركردهای آن , دانلود تحقیق مفهوم بازار و كاركردهای آن , مفهوم بازار , كاركردهای آن , دانلود پایان نامه , دانلود مقاله , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق